Tanzimat’ın ilk yazarlarından Åžinasi’nin kayıp mezarı 150 yıl sonra bulundu

Atatürk Kültür Merkezi’nden (AKM), BeÅŸiktaÅŸ’ın stadı Vodafone Park’a kadar binaların bulunduÄŸu bölge, bir zamanlar AyaspaÅŸa Mezarlığı’ydı. 16. yüzyılda imara açılan ve BeyoÄŸlu bölgesinin mezarlığı olarak kullanılan alana, 20. yüzyılın baÅŸlarına kadar definler yapıldı. 20. yüzyılın sonlarından itibaren ise buradaki mezarlıklar, parça parça yok edilmeye ve yerine binalar yapılmaya baÅŸlandı. HARÄ°TALAR MEZARLIÄžIN VARLIÄžINA Ä°ÅžARET EDÄ°YOR 1890’lar ile 1920’ler arasında çekilen fotoÄŸraflar ve 1826’lardaki Ä°stanbul Pervititch haritaları (Ä°stanbul’un tarihini ve mimari yapısını gösteren belgeler olarak bilinen haritalar) da, bölgenin bir zamanlar geniÅŸ bir mezarlık olduÄŸunu ortaya koyuyor. Ancak dönemin belediyesi bu alanı 1934 yılında kamulaÅŸtırınca, mezarlar baÅŸka bir yere nakledilmeden üzerlerine binalar yapıldı. Bu durum o dönemde büyük tartışmalara neden oldu. MEZARININ YERÄ° BÄ°LÄ°NMÄ°YORDU Türk edebiyatının en önemli isimlerinden biri olan ve ilk Türkçe özel gazeteyi çıkaran Ä°brahim Åžinasi de, 1871’de 45 yaşında vefat ettiÄŸinde, buradaki mezarlığa defnedilmiÅŸti. Ancak mezar yeri tam olarak bilinmiyordu. Tarih araÅŸtırmacısı Mehmet Dilbaz birtakım belgelere ulaÅŸtı ve Åžinasi’nin mezarının bulunduÄŸu yeri ortaya çıkardı. Dilbaz, bu önemli ismin mezarının, Alman KonsolosluÄŸu’nun tam karşısında bulunan AyaspaÅŸa Palas’ın altında kaldığını ifade etti. ‘ANNESÄ°NÄ°N YANINA DEFNEDÄ°LMÄ°Åž’ Åžinasi’nin mezarının AyaspaÅŸa Mezarlığı’nda olduÄŸunu bildiklerini, ancak tam olarak nereye defnedildiÄŸinin ÅŸu ana kadar meçhul olduÄŸunu ifade eden Tarih AraÅŸtırmacısı Mehmet Dilbaz, ÅŸunları söyledi: ‘Åžu anda BeyoÄŸlu cihetinin, sur dışı Ä°stanbul’unun iki büyük mezarlığından birinin tam üzerindeyiz. Burası AyaspaÅŸa Mezarlığı. Taksim Mezarlığı olarak da biliniyor. Bölgenin imara açılmasıyla beraber, BeyoÄŸlu bölgesinin mezarlığı olarak kullanılmaya baÅŸlaması 16. yüzyıl. 16. yüzyıldan, 20. yüzyılın baÅŸlarına kadar buraya sürekli defin yapılıyor ve bu mezarlığın bulunduÄŸu alan, AKM’den neredeyse BeÅŸiktaÅŸ’ın stadyumunun bulunduÄŸu yere kadar olan tüm alanı, yani bütün Gümüşsuyu’nu kapsıyor. Fakat dönem dönem, 20. yüzyılın sonlarına doÄŸru buradan bazı parçalar kopartılarak mezarlığın alanı daraltılıyor. Tam arkamızda bulunan yer yani Alman KonsolosluÄŸu’nun karşısında bulunan alan, o dönemde mezarlığa en yoÄŸun defin yapılan yer. 1871 yılında, Türk edebiyatının en önemli isimlerinden Åžinasi, 45 yaşında vefat ettiÄŸinde buraya defnediliyor. AyaspaÅŸa Mezarlığı’na defnedildiÄŸi biliniyor ama tam kabrinin yeri ÅŸu ana kadar meçhuldü. Fakat elimize geçen Ebüzziya Tevfik Bey’in yazdığı belgeden, şöyle bir sonuç çıkıyor; kendisi Åžair Åžinasi’nin cenazesini kaldıran insan ve cenaze merasimi sırasında o zaman günümüzde yerinde eski Park Otel’in bulunduÄŸu yerde, Hariciye Nazırı Tevfik Bey’in bir konağı var ve cenazenin tam o konağın bulunduÄŸu yere gelip karşıya geçirildiÄŸini, karşıda o mezarlığın bulunduÄŸu yerde, Åžinasi’nin annesinin mezarının yanına defnedildiÄŸi söyleniyor. Hatta bir anekdot olarak, ‘Åžairin ruhu, Alman KonsolosluÄŸu’nun bulunduÄŸu yerden ÅŸu an muhakkak bizi seyrediyordur’ diyor. Dolayısıyla tam olarak nereye defnedildiÄŸini bu ÅŸekilde tespit etmiÅŸ olduk. Åžu anda günümüzde, AyaspaÅŸa ve Park Palas olarak bilinen iki tane binanın bulunduÄŸu yere kendisi defnedilmiÅŸ.’ ‘MEZARLAR NAKLEDÄ°LMEDEN, BÄ°NALAR Ä°NÅžA EDÄ°LDÄ°’ AyaspaÅŸa Mezarlığı’nın 1934 senesinde Ä°stanbul Belediyesi tarafından alınan kararla kamulaÅŸtırıldığının altını çizen Dilbaz, ‘Çünkü burası o zaman büyük bir rant alanı haline geliyor ve buraya binalar yapılması talep ediliyor. Ne yazık ki mezarda herhangi bir nakli kubur yani mezarların taşınması yapılmadan, mezarların üzerine arkada gördüğünüz binalar inÅŸa ediliyor. Bu inÅŸaat sırasında da o kıymetli Osmanlı mezar taÅŸları kırılarak, arkadaki binalara temel taşı olarak döşeniyor. Buradaki bazı binalarda yıkım ya da tadilat sırasında o taÅŸlar ortaya çıktı. Dolayısıyla, artık Åžinasi’nin mezarının nerede olduÄŸunu bilmekle beraber, mezarının taşınmadığını ve kabrin üzerine arkadaki AyaspaÅŸa Palas binasının inÅŸa edildiÄŸini biliyoruz’ diye konuÅŸtu. TARTIÅžMA KONUSU OLMUÅž Mezarların taşınmadığı ile ilgili kayıtların dönemin gazetelerinde olduÄŸunu dile getiren Dilbaz, ‘O zaman epey bir tartışma çıkıyor bu konuda. Bu mezarlar neden nakledilmedi? Åžehitlikler neden burada duruyor? Saygısızlık yapılıyor gibi ciddi tartışmalar oluyor, ama çok hızlı bir ÅŸekilde burası kamulaÅŸtırılarak, hızlıca mezarlar ortadan kalındırılıyor ve hemen ardından binalar inÅŸa edilmiÅŸ.’ dedi. ŞİNASÄ° KÄ°MDÄ°R? Tanzimat döneminden sonraki batılılaÅŸma harekeleri içinde Åžinasi’nin çok önemli bir isim olduÄŸunu anlatan Gazeteci-Yazar Özcan Ãœnlü, ‘Åžinasi 1826, baÅŸka bir kayda göre de 1829 doÄŸumlu. Zaten batılılaÅŸmanın en hızlı dönemi. Ä°stanbul’da doÄŸuyor. Bolu’lu bir ailenin çocuÄŸu. Genç yaÅŸlarda sarayın çok ilgisini çekiyor ve Mustafa ReÅŸat PaÅŸa’nın özel ricası ile Abdülmecit tarafından Paris’e gönderiliyor. Maliye eÄŸitimi almak için gidiyor ama oranın önde gelen aydınları, entelektüelleriyle çok içli dışlı. Yaklaşık 5-6 yıl Paris’te kaldığını biliyoruz. 45 yıl yaÅŸamış, 45 yıllık ömrünün son 10 yılı hızla geçiyor. 1850’nin sonlarına doÄŸru tekrar Ä°stanbul’a geliyor. Birtakım görüşleri ve duruÅŸu itibarıyla uzaklaÅŸtırmak istiyorlar. Belgrad tarafına maliye müfettiÅŸi olarak görevlendiriliyor Åžinasi, fakat bir taraftan ÅŸiirler yazıyor. Mustafa ReÅŸit PaÅŸa’ya yazdığı mersiye çok önemlidir zaten. Gazetecilik yapmak istiyor ve tekrar Ä°stanbul’a geliyor. Paris’teyken tanıştığı Agah Efendi ile Tercuman-ı Ahval gazetesini çıkarıyor. Gazeteyi kuruyorlar fakat kendini gazetede çok fazla öne çıkarmıyor’ dedi. ‘ANITI YAPILACAK’ Ãœnlü sözlerine şöyle devam etti:’1871 yılında beyin tümörü nedeniyle vefat ediyor. Benim araÅŸtırdığım kaynaklarda AyaspaÅŸa Mezarlığı’na defnedildiÄŸi söyleniyor. AyaspaÅŸa Mezarlığı da bildiÄŸiniz gibi Taksim’in tam ortasında. Çok büyük bir mezarlık. Bu mezarlıkta özellikle Rus ve Balkan Savaşında yaralanmış, Gümüşsuyu Askeri Hastanesi’nde tedavi görürken ÅŸehit olmuÅŸ askerlerimiz de yatıyor. Ne yazık ki o dönemde mezarlık kaldırılırken, hiçbir mezar nakledilmiyor. Sembolik birkaç mezar var, onlar da ÅŸu anda Alman KonsolosluÄŸu’nun bahçesinde duruyor. Burada yeni bir bilgi, Türk matbuatının önemli ismi Åžinasi’nin kabri AyaspaÅŸa Mezarlığı’nda biliyoruz. Artık yerinin nerede olduÄŸunu da Ebüziyya Tevfik’in notlarından biliyoruz. Benim bir yazar ve gazeteci olarak arzum, sadece Åžinasi deÄŸil, onun gibi yüzlerce mezar var. Bunların bir an önce tekrar ortaya çıkarılması, en azından meÅŸhur Gümüşsuyu Caddesi’nde Åžinasi’nin kabrinin olduÄŸu 1936’larda kemiklerinin üzerine yapılan binanın yakınına, uygun bir yere Åžinasi’nin bir anıtının yapılması çok yerinde olacaktır, diye düşünüyoruz.’

Bir önceki yazımız olan Fiyat artışları (4) başlıklı makalemizde Aralık, Diyarbakır ve Ekonomi hakkında bilgiler verilmektedir.